بسمه تعالی
یکی از مسائل مهم زندگی ما انسان‌ها موضوعی به نام محیط زیست است. محیط زیست عواملی را از قبیل کوچه، خیابان، بیابان، کوه‌ها، دریاها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، آب‌های زیرزمینی، جنگل‌ها، دشت‌ها، جلگه‌ها، زیستگاهها و به طور کلی زمین و هوا و آنچه پیرامون ما قرار دارد، شامل می‌گردد. سلامت و بهداشت و نگهداری از محیط زیست به صورت مستقیم با سلامت و ادامه حیات انسان‌ها گره خورده است و انسان برای ادامه حیات خود و نسل‌های آینده باید از محیط زیست به خوبی و به صورت حساب شده و بر اساس روش های منطقی و عقلانی نگهداری کند.
در گذشته نه چندان دور محیط زیست چندان در معرض آسیب و نابودی قرار نداشته است، زیرا علاوه بر پایین بودن آمار جمعیت و تراکم آن در مناطق مختلف جهان، عوامل ویرانگر محیط زیست مانند امروز زندگی بشر را به تسخیر خود در نیاورده بود، اما طی قرن گذشته تا کنون با صنعتی شدن جهان و پیشرفت‌های پر شتاب از سویی و رشد بالای جمعیت به ویژه در کشورهای جهان سوم از سوی دیگر، محیط زیست با خطرات جدی روبرو گردید، ما در این کوتاه سخن قصد نداریم وقت خوانندگان عزیز را بگیریم، چه این که سخن در این خصوص فراوان است و بحث و بررسی به صورت مشروح را باید به اهل آن و متخصصان در این مهم واگذار نمود، اما آن چه که به عقل و اندیشه هر انسانی می تواند در این مقوله خطور کند، برای ما نیز قابل فهم و بررسی خواهد بود.
اخیرا در باره انقراض برخی از حیوانات از جمله گونه یوزپلنگ ایرانی و یا برخی دیگر از انواع حیوانات و پرندگان گزارش‌هایی منتشر می‌گردد. طبیعی است که جهان آفرینش بنا به امر تکوینی الهی در تسخیر و تحت اختیار انسان، موجود برتر این جهان قرار گرفته و هیچ جنبنده یا ذره‌ای در این جهان بدون دلیل و حکمت و فلسفه خلق نشده است و همه موجودات جهان آفرینش مکمّل چرخه حیات در این جهانند و انسان نمی‌تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم اقدامی در جهت نابودی هیچ بخش از این جهان صورت دهد و باید بهره‌برداری از نعمت‌های خدادادی در این جهان مطابق موازین شرعی و عقلی صورت گیرد و از افراط و اسراف در استفاده از آن‌ها بپرهیزد. خوشبختانه هفته دوم خردادماه، هفته محیط زیست و روز پانزدهم خردادماه روز جهانی محیط زیست نامگذاری شده است و لازم است طی این هفته و این روز هرچند به صورت نمادین برنامه‌های متنوعی به منظور فرهنگ‌سازی و آموزش حفاظت و نگهداری از محیط زیست پیش‌بینی شود و از مردم کشورمان خواسته شود همگام با مسؤولان کشور در حفظ نعمت‌های خدادادی کمر همت بسته و با پبیشگیری از نابودی این نعمت‌ها، نسل‌های آینده را نیز از آن‌ها بهره‌مند سازند.
در این جا به برخی از نعمت‌های ارزشمند طبیعی که از سوی خداوند در اختیار انسان قرار گرفته اشاره‌ای کوتاه می‌کنیم:
- جنگل ها:
جنگل یکی از پدیده‌های طبیعی است که بخش‌هایی از خاک کره زمین را پوشانده است. در برخی از کشورها مساحت جنگل‌ها بسیار زیاد است. به عنوان مثال جنگل‌های کشور آفریقایی کنگو دموکراتیک در غرب آفریقا، 8% جنگل‌های جهان را تشکیل داده است.
جنگل یک نعمت ارزشمند الهی است که انسان‌ها در گذشته و حال از آن بهره‌مند بوده‌اند و تأثیرات مثبت زیست محیطی آن‌ها در جای خود مورد بحث قرار گرفته است. هر اصله درخت در جنگل با مرور زمان و به تدریج و در شرایط خاصی روییده و رشد نموده است و جایگزینی آن در صورت بریدن یا شکستن آن، کار ساده‌ای نخواهد بود و چه بسا سال‌ها یا ده‌ها سال طول خواهد کشید تا درختی دیگر جایگزین آن گردد و گاهی ممکن است در شرایط محیطی جنگل، دیگر جایگزینی برای آن نروید، زیرا بسیاری از درختان جنگل‌ها با هم و به صورت همزمان روییده و رشد کرده‌اند و چنان چه درختی لابلای سایر درختان بخواهد بروید یا رشد و نمو نماید این فرایند قطعا با کندی انجام خواهد شد.
متأسفانه همه ساله گزارش‌های تلخی از بروز آتش سوزی در جنگل‌ها منتشر می‌گردد و گاهی از قلع و قمع درختان جنگل‌ها توسط بشر در گوشه و کنار جهان خبر می‌رسد. در کشور ما ایران نیز جنگل‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و با وجود تلاش‌های نهاد‌ها و مؤسسات مربوط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و نیز وضع قوانین و مقررات مناسب و برخورد جدی با متخلفان، بسیاری از جنگل‌ها در معرض نابودی قرار گرفته و آسیب جدی دیده است.
- موجودات زنده:
همچنان که اشاره شد، هر یک از موجودات ریز و درشت در جهان، چرخه آفرینش را تکمیل کرده‌اند و به آفرینش، نظام بخشیده‌اند. از این رو نابودی هر یک از آن‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر حیات و زندگانی انسان‌ها بر جای بگذارد. نمی‌توان آفرینش هیچ موجود زنده یا غیر زنده‌ای را بدون حکمت دانست و قطعا هر یک از موجودات جهان آفرینش مکمل جهانی هستند که ما در آن زندگی می‌کنیم. حتی حیوانات وحشی و نجس العین یا حرام گوشت و حتی درنده یا خزندگان و اتی که در نظر ما ممکن است به نوعی موذی باشند و به سایر موجودات و محصولات کشاورزی یا انسان‌ها آسیب بزنند، نیز از این واقعیت مستثنی نیستند و برای انسان‌ها روا نیست در نابودی آن‌ها کمر همت ببندند. در تابستان دو سال پیش (1391) که از راه شمال عازم مشهد مقدس بودیم در پارک ملی گلستان و کنار جاده، گرازی را دیدیم که احتمالا برای به دست آوردن غذا به کنار جاده آمده بود و خوشبختانه مسافران در حال تماشا و عکس برداری از آن بودند و کسی آسیبی به آن نمی‌رساند، اما یک سال بعد و در تابستان 1392 که از همین منطقه عبور می‌کردیم، متأسفانه با جسد بی‌جان آن مواجه شدیم که هنوز خون تازه بر سر وروی آن مشاهده می‌شد و چه بسا یکی دو ساعت پیش از آن و قطعا با گلوله یا سایر سلاح‌ها توسط بشر کشته شده بود. در اسلام آزار دادن حیوانات جایز نیست و زدن حیوانات و حتی فریب دادن آن‌ها امری ناشایست قلمداد شده است. همچنین در خصوص شکار یا ذبح حیوانات قوانینی وجود دارد و نیز در باره مصرف گوشت حیوانات از پیامبر گرامی اسلام روایت شده که آن حضرت فرموده‌اند شکم خود را گورستان حیوانات قرار ندهید.
طی سال‌های اخیر حمل و نقل پوست برخی از حیوانات مانند تمساح یا حیوانات درنده و نیز عاج فیل در بسیاری از کشورهای جهان ممنوع گردیده و با متخلفان برخورد میشود، اما با وجود قوانین و برخوردهای قانونی با متخلفان، باز هم بسیاری از مردم جهان از پیروی از قوانین سر باز زده و در نابودی محیط زیست شتاب می‌کنند و این موضوع به فرهنگ‌سازی و تبلیغات بیشتری نیازمند است. یکی از راه‌های حفظ گونه‌های نادر حیوانات، ایجاد پرورش‌گاه‌های حفاظت شده و تولید نسل آن‌ها زیر نظر متخصصان است. این امر به پیشگیری از نابودی بخشی از محیط زیست کمک شایانی خواهد کرد.
- زباله‌های صنعتی و خانگی
یکی از معضلات جهان امروز وجود زباله‌های صنعتی و خانگی است، در کشور ما نیز این مسأله مشکلات فراوان زیست محیطی را برای مردم به بار آورده است. در گذشته و به ویژه در شهرهای کوچک و روستاها میزان تولید زباله خانگی به مراتب کمتر از میزان تولید امروزی آن بود، زیرا در بسیاری از منازل یا در کنار آن‌ها اصطبل‌های کوچک یا بزرگی وجود داشت که در آن‌ها حیوانات اهلی مانند گاو و گوسفند و شتر نگهداری می‌شد و بسیاری از زباله‌های خانگی مانند پوست انواع میوه‌ها از قبیل هندوانه، خربزه، انار و سبزی‌جات به مصرف آن‌ها می‌رسید، از سویی دیگر پلاستیک و به ویژه پاکتهای نایلون و ظروف یک‌بار مصرف پلاستیکی وارد زندگی انسان‌ها نشده بود و حتی تا اوایل انقلاب اسلامی هنوز بسیاری از فروشنگان مواد غذایی از پاکتهای کاغذی استفاده می‌کردند، اما امروزه این معضل در تمام نقاط کشور کما بیش وجود دارد. علاوه بر این استفاده از این ظروف به عنوان ظروف غذا به ویژه غذای گرم بر اساس نظر کارشناسان، باعث برخی بیماری‌ها خواهد شد.
گفته میشود پاکتهای پلاستیکی و ظروف یک‌بار مصرف غیر گیاهی حتی تا صدها سال قابل جذب و تجزیه در زمین نیستند و مشکلات زیست محیطی را مضاعف می‌کنند و بر مسئولان امر است تا در این خصوص چاره‌ای بیاندیشند. در برخی از کشورها، استفاده از این گونه ظروف قانونا ممنوع اعلام شده و مصرف کنندگان و فروشنگان مم به استفاده از پاکت یا ظروف غیر پلاستیکی شده‌اند.
گاهی گفته میشود زباله‌های خانگی به صورت غیر قانونی توسط برخی از دامداران به مصرف دام می‌رسد و به دلیل وجود آلودگی در آن‌ها، گوشت و سایر محصولات دامی را آلوده می‌سازد. در حالی که همه می‌دانیم روزانه در تابستان چه میزان میوه به ویژه هندوانه، خربزه، طالبی و سایر میوه‌ها در کشور به مصرف می‌رسد و چنانچه تدابیری اندیشیده شود، می‌توان دست کم پوست این میوه‌جات را که قابل استفاده برای خوراک دام است جداسازی نمود و به مصرف خوراک دام کشور رسانید، طبیعی است که پوست میوه‌های صیفی‌جات بهترین خوراک برای دام در کشور خواهد بود و از سویی این امر در کاهش آلودگی نقش بسزایی خواهد داشت و از سوی دیگر دست متخلفان را در استفاده از زباله قاچاق برای خوراک دام قطع خواهد نمود.همچنین به دلیل عدم نهادینه شدن جداسازی زباله تر از خشک، گاهی شنیده میشود برخی از افراد با استخدام کارگرانی در محل تخلیه زباله به امر جداسازی زباله‌ها و بهره‌برداری از زباله های خشک و قابل بازیافت اشتغال یافته‌اند که این امر دست کم برای خود آنان می‌تواند خطر‌ساز باشد و سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند در خصوص همه این امور بررسی‌ها و تحقیقاتی داشته باشد و راه‌های مناسب‌تر و مطمئن‌تری را در جداسازی زباله تر از خشک جستجو نماید. در هر صورت لازم است سازمان حفاظت محیط زیست طرح‌هایی را در خصوص جدا سازی زباله تر از خشک و زباله قابل استفاده تر از سایر زباله ها و نیز جداسازی زباله‌های آلوده از غیر آلوده پیش‌بینی کرده و با حمایت مالی و معنوی دولت، در آینده نزدیک معضل زباله در کشور حل شود.
البته اخیرا از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در گوشه و کنار برخی از شهرها، مراکزی برای جمع‌آوری زباله خشک تأ‌سیس شده و گروهی از مردم زباله‌های خود را به این مراکز تحویل می‌دهند و معادل میزان ارزش زباله‌های تحویل شده علاوه بر دریافت برخی از کالاهای بهداشتی، کارت‌هایی را به منظور شرکت در قرعه‌کشی دریافت می‌کنند و در برخی از مناطق نیز بدین منظور به درب منازل مراجعه می‌کنند و لازم است در این خصوص سازمان‌ها و نهادهای مربوط، شیوه‌های بهتر و مطمئن‌تری را اتخاذ کنند تا شاهد مشارکت بیشتر هموطنان در این فرایند باشند.
زباله‌های صنعتی نیز یکی دیگر از مشکلات جهان امروز است که در پی صنعتی شدن و ماشینی شدن زندگی بشر، به وجود آمده است. هرچند ورود تکنولوژی و صنعت به زندگی انسان‌ها، باعث تحولاتی شده و پیشرفت‌های انجام شده زمینه آسایش و راحتی بشر را فراهم کرده است، اما در عین حال علاوه بر ایجاد آلودگی صوتی و آلودگی آب وهوای شهرهای صنعتی، زباله های آن‌ها نیز آلودگی‌های فراوانی را به بار آورده و در آب و خاک و هوای شهرهای مجاور کارخانجات بزرگ، تأثیرات منفی زیست محیطی بر جای گذاشته و قطعا در بروز یا تشدید بیماریهای مختلف به ویژه قلبی و تنفسی نقش مؤثر داشته است. همچنین استفاده از برخی از مصالح ساختمانی مانند یونولیت و خردشدن و انتقال ذرات خردشده آن به داخل منازل، مزارع و سایر زیستگاهها خود تهدیدی جدی به شمار می‌رود.
- انرژی و سوخت کارخانجات و وسایط نقلیه:
امروزه علاوه بر آلودگی‌های ناشی از سوخت کارخانجات، دود یا گاز معلق در هوا ناشی از سوخت غیر استاندارد اتومبیل‌ها و وسایل نقلیه و وسایل نفتی و گازسوز خانگی به ویژه در کلان‌شهرها به معضلی تبدیل شده که زندگی همه انسان‌ها به ویژه بیماران، کودکان و سالمندان را با خطر جدی مواجه نموده است به گونه‌ای که طی سال‌های اخیر ابتلا به برخی از بیماریهای خطرناک از جمله برخی از سرطان‌ها و بیماریهای قلبی و تنفسی در کشور افزایش یافته است. از این رو بشر طی دهه‌های آینده قطعا با بحران بیشتری در این خصوص مواجه خواهد شد به گونه‌ای که زندگی نه تنها در کلان‌شهرها، بلکه در شهرهای کوچک نیز مشکل خواهد شد و آنگاه سراغ جایگزین سوخت و انرژی‌های مناسب‌تری خواهد رفت و یا زندگی در روستاهای دورافتاده و کوچک را بر زندگی در شهرهای آلوده ترجیح خواهد داد.
- آب و فاضلاب
در گذشته نه چندان دور در بسیاری از مناطق کشور به ویژه روستاها و شهرهای کوچک معضلی به نام فاضلاب خانگی وجود نداشت و غالبا از بخشی از فاضلاب خانگی با افزودن خاک به آن به عنوان کود انسانی در مزارع و کشتزارها استفاده می‌کردند. از سوی دیگر به دلیل نبود آب لوله‌کشی، مردم غالبا برای شستشو از آب نهرها و چشمه‌ها در بیرون از منازل بهره می‌بردند و حمام‌های عمومی نیز برای استحمام و نظافت مردم این مناطق جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده بودند، از این رو موضوعی به نام فاضلاب خانگی در این مناطق چندان وجود نداشت. در آن روزگار آب آشامیدنی مردم این مناطق از طریق چاه‌های خانگی، چاه‌های عمومی، رودخانه‌ها، چشمه‌ها و جویبارها و نیز از طریق انبار سازی آب باران تأمین می‌گردید، اما در عین حال در بسیاری از موارد با معیارهای آب سالم آشامیدنی انطباق نداشت، در قرن جاری نیز یکی از مشکلات بشر مشکل آب سالم و نحوه دفع فاضلاب‌های خانگی یا صنعتی است. این مشکل به تدریج به بحرانی فراگیر تبدیل خواهد شد، در شهرهای بزرگ به دلیل وجود چاه‌های فاضلاب، آب‌های زیرزمینی دچار آلودگی شده و مسؤولان امر را برای تصفیه و سالم‌سازی آن با مشکل روبرو کرده است. همچنین بر اساس برخی گزارش‌ها ورود آب فاضلاب‌های خانگی یا صنعتی به برخی از رودخانه‌ها یا منابع آبی کشور باعث افزایش این معضل شده است.
یکی دیگر از مشکلات موجود، واردات برخی از محصولات غذایی غیر استاندارد خارجی و نیز برخی دیگر از محصولات غیر غذایی است که گفته میشود تولید برخی از آن‌ها از طریق بازیافت زباله صورت می‌گیرد و این امر می‌تواند خود تهدیدی برای سلامت مردم به شمار آید. همچنین بسته بندی مواد غذایی و نیز تولید مواد خوراکی کنسروی مشکل دیگری است که با افزودن مواد شیمیایی نگه‌دارنده به آن می‌تواند در بلند مدت سلامت جامعه را به خطر اندازد. عدم مراعات بهداشت لازم در کارحانجات و کارگاه‌های تولید مواد غذایی و نیز نانوایی‌ها و رستوران‌ها و عدم نظارت و کنترل کافی در آن‌ها نیز می‌تواند سلامت جامعه را به خطر انداخته و بیمار‌های مختلفی را در پی داشته باشد.
- فضاهای سبز
به منظور تلطیف آب و هوای شهرهای بزرگ و مقابله با آلودگی در این مناطق، طراحی، ایجاد و گسترش فضاهای سبز می‌تواند نقش مؤثر و مفیدی در این فرایند ایفا کند، اما در عین حال انتخاب نوع درخت در این فضاها غالبا به صورت کارشناختی صورت نمی‌گیرد و لازم است در این گونه موارد بین سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌ها هماهنگی لازم وجود داشته باشد و از غرس و کاشت درختان نامناسب و یا حتی مضر خودداری شود، بدین منظور لازم است در خصوص کاشت درختان میوه یا گل‌های مناسب به ویژه در مدخل ورودی شهرها و نیز وسط بلوارها و پارک‌ها، بررسی‌های لازم صورت پذیرد و درختکاری در همه مناطق عمومی کشور و نیز باغچه‌های پیاده‌رو خیابان‌ها و کوچه‌ها بر اساس طرحی مدون و کارشناسی شده و با حمایت سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداری‌ها صورت پذیرد. در هر صورت بررسی عمیق و کارشناختی این گونه مسائل و مسائل دیگری از این دست بر عهده کارشناسان متخصص کشور است که تقریبا همه آنان نسبت به اوضاع جاری، دارای دغدغه و نگرانی هستند.
در بخش کشاورزی نیز استفاده از کودها و سموم شیمیایی به صورت غیر استاندارد، مشکلات زیست‌محیطی فراوانی را در پی دارد و تأثیرات منفی آن در خاک و نیز آب‌های سطحی و زیرزمینی و نیز برخی از محصولات کشاورزی، سلامت جامعه را به خطر می‌اندازد.
مسائل دیگری در خصوص محیط زیست از قبیل مشکلات گورستان‌ها به ویژه گورستان‌های داخل شهرها و مناطق مسی و ضرورت پیشگیری از دفن اموات در آن‌ها و انتقال آن‌ها به مناطق مطمئن در خارج از مناطق مسی، استانداردسازی وسایل نقلیه دارای سوخت بنزین و پیشگیری از تولید سوخت غیر استاندارد، فرهنگ‌سازی نگهداری از گل‌های خانگی و تدارک باغچه در حیاط منازل، جایگزینی سوخت وسایل گرمایشی منازل به انرژی‌های بی‌ضرر مانند انرژی خورشیدی، رفع مشکلات موجود در تأمین آب آشامیدنی مناطق مسی، توسعه شهرها و تغییر کاربری مزارع، زمین های کشاورزی و باغ‌ها به مناطق مسی، جابجایی کوره‌های مجاور شهرها و مناطق مسی، جابجایی کشتارگاه‌های مجاور مناطق مسی به مناطق مطمئن و دور از شهرها، توجه به پیامد‌های زیست‌محیطی در راه‌سازی یا انتقال آب از منطقه‌ای به منطقه دیگر، تخلیه نخاله‌های ساختمانی در حاشیه شهرها و مناطق مسی، افزایش جریمه یا مجازات برای متخلفان از قوانین محیط زیست و ده‌ها مسأله دیگر که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به محیط زیست ارتباط دارد، می‌تواند در نهادهای مربوط مورد توجه بیشتر قرار گرفته و در مواردی که قانونی وجود ندارد و یا قوانین موجود پاسخگوی ضرورت‌ها و ابعاد مختلف آن مسائل نیست، لازم است طرح‌ها و برنامه‌های مناسب و جامع در این خصوص در مراجع مربوط مورد بررسی قرار گیرد. در هر صورت به نظر می‌رسد مسائلی با این اهمیت و گستردگی به تنهایی در سازمانی مانند سازمان حفاظت محیط زیست قابل رسیدگی و حل و فصل نیست و قطعا این سازمان می‌تواند در جایگاه وزارتخانه‌ای انجام وظیفه نماید و با این وجود، حل این معضلات، مشارکت و همکاری عموم مردم و هموطنان را می‌طلبد.
امید است با اجرای راهکارهای منطقی و مناسب در کشور، روزی بتوانیم از آب و هوای پاک بهره برده و دارای محیط زیستی سالم، تمیز و مساعد برای زندگی باشیم و با فرهنگ‌سازی لازم، مردم و مسؤولان کشورمان، خود از محیط پیرامون خود حفاظت کنند و با مشکلات زیست محیطی، خود به مقابله برخیزند. این یک رؤیایی است که تحقق آن تنها با مشارکت جمعی و همگانی ممکن خواهد بود.
به امید آن روز
مدیریت سایت شیعه نت
عباس معتقدی
خردادماه 1393
منبع:
http://shia12.net/fa/mohit%20zist.asp
زیست ,نیز ,محیط ,صورت ,مناطق ,جهان ,محیط زیست ,در این ,برخی از ,و نیز ,به ویژه ,مناطق مسی، جابجایی
درباره این سایت